İmparatorlukların parçalandığı coğrafya: Afganistan -1
İnşa ve coğrafyanın önemi; Planlı bir şekilde çizilen sınırlar
İngilizlerin Afganistan için kullandığı ‘İmparatorluklar mezarlığı’ tabirini ABD Başkanı Joe Biden bir kez daha hatırlattı. Tarih boyunca Afganistan’a müdahale eden tüm imparatorlukların parçalanması ve geri çekilmesinin ardında yatan nedenler nedir?
Yüzyıllar boyunca Afganistan coğrafyası farklı imparatorlukların hedefi oldu. Zaman zaman da soğuk savaşın yaşandığı bir coğrafya oldu. Bir süre sonra dünyanın en güçlü ordusu olan ABD ordusuna karşı gelecek bir askeri gücün sığınağı haline geldi. Bu coğrafyaya giren ABD de 20 yılın ardından çekilmek zorunda kaldı.
4 bölümden oluşacak bu dosyamızda Afganistan’ın tarihine, dünyanın büyük güçlerinin bu coğrafyadaki savaşına, ABD’nin Afganistan’dan çekilme sürecine ve Taliban hareketine göz atacağız.
İlk bölümde Afganistan’ın tarihini ve coğrafyasını irdeleyeceğiz.
COĞRAFYASI VE PLANLI BİR BİÇİMDE ÇİZİLEN SINIRLAR
Asya’nın güneyinde stratejik bir konumda bulunan Afganistan’da çeşitli etnik köken ve ideolojik yapı bulunuyor. Komşu devletlerin Afganistan toprakları konusunda çeşitli niyetleri ve amaçları bulunuyor. Ülkelerin bu coğrafyadaki çıkar çatışması Afganistan’ın dünyanın sıcak savaş merkezi haline gelmesine neden oldu.
İran’ın doğusunda bulunan Afganistan, Himalayalardan oluşan coğrafyası sayesinde doğal bir korunak halini almış. Hint coğrafyası, Asya imparatorlukları ve Ortadoğu coğrafyasının kesişim noktası olan Afganistan’ın aşılması hiçbir devlet açısından kolay olmadı.
Büyük Tarihçi Arnold Toynbee, uygarlığın Mezopotamya’dan başladığını söylüyor. Suriye ve Afganistan ayrı bir parantez açıyor. Suriye’nin Avrupa, Afrika ve Asya uygarlıklarının sentezi olduğunu Afganistan’ın ise doğu Asya, Ortadoğu ve Avrupa ile yolların kesiştiği bir noktada bulunduğuna dikkat çekiyor.
Arnold Toynbee şöyle demişti: “Avrupa'da değil de Irak'ta olduğunuzu hayal edin. Halep'e giden eski dünyanın yarısını ve Bagram'a giden diğer yarısının yolunun açık olduğunu göreceksiniz.”. Bagram, Afganistan'daki en büyük ABD askeri üssüydü.
RUSYA’NIN ÖNÜNÜN ALINMASI
Önder Öcalan, Kürt Sorunu ve Demokratik Ulus adlı savunmasında şöyle bir değerlendirme yapıyor: “Tahtında birçok hanedan bulunan İran devleti, Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra İngiliz hegemonya hesaplarına göre inşa edilmiş modern bir ulus devletti.
İngiltere Türkiye Cumhuriyeti'ni, İran'ı ve Afganistan'ı zayıflatmış, her birini Rusya’nın güneye ilerlemesini engellemek için birer ulus-tampon devlet olarak kullandı. Üstelik bu bölgelerin klasik diktatörlük rejimlerine geri dönememesi, zayıflığından değil, Federal Rusya’nın büyüme korkusundan kaynaklanmaktadır. Tampon devlet politikası, genellikle başarıyla uygulanmış, 19. yüzyılın başlarından beri yürürlükte olan ve bugüne kadar devam eden bir sistemdir.”
Amerikalı tarihçi StephenTanner, Afganistan adlı kitabında şöyle diyor: “Tahminimce Toynbee şu an sağ olsaydı Bagram Havaalanı’na yönelik teorilerinin gerçekleşmesinden mutluluk duyardı. Sadece ABD ordusunun değil İngiltere, Almanya ve Avustralya ordularının da bu yaşam kaynağında yok oluşunu izlerdi.”
Rusya, sınır boyunca sabit bir hat çizmek ve önemli göle ey koymak amacıyla kıyı kesimlerde askeri tatbikat yaptı. Güney tarafında ise Afganistan’ın Belucistan’a olan sınırına ilişkin herhangi bir tartışma yok. Çöl iklimine sahip olan bu bölge her ordu için ölüm demektir ve sadece güçlü olanlar burada yaşayabilir.
Doğu yakasında ise Mortimer Durand öncülüğündeki Britanya temsilciliği Peştun grupları arasında sınır hattının belirlenmesi için büyük fedakârlıklar yaptı. Bunun amacı ise Afganistan’ın siyasi önemini azaltmak ve Britanya için büyük coğrafik avantajları elde etmek. Tarihçiye göre, Afganistan’ın şimdiki doğu sınırlarının çoğunluğu şu anda yok ve Britanya Tacı’nın korunması için iyi bir yöntem.
Tarihçi Stephan Tanner’a göre, Mortimer Durand, Britanya’nın 1947 yılında Hindistan’dan çıkacağını ve Pakistan’ın kurulacağını tahmin etmedi. Britanya ve Rusya’nın Afganistan’ın sınırlarını genişletmek ve 250 bin millik bir alanı çizdiler. Afganistan’ın merkezinde Hindikuş Dağları bulunmakta ve aynı zamanda etrafında birçok etnik grup var. Britanyalılar, Rusya sınırlarını Hindistan’a doğru genişletinceye kadar bunu Afganistan’a dayattı.
(rr/ff)
ANHA
