İhmal, karanlık ve istikrarsızlıktan örgütlenme ve istikrarlı yapıya Dêrazor-1

Dêrazor, kabileleri ve coğrafyası

Dêrazor’a ilişkin hazırladığımız 5 sayılık dosyanın ilk bölümünde Dêrazor’un coğrafik ve demografik yapısının yanı sıra Suriye krizinden önce ve sonra sosyo-ekonomik durumuna ilişkin bilgi vereceğiz.

Suriye’nin başkenti Şam’a 500 km mesafede bulunan Dêrazor’un kuzeydoğusunda Hesekê, kuzeybatısında Reqa ve güneybatısında Humus kentleri bulunuyor. Suriye’nin ilk yerleşim yerlerinden biri olma özelliğini de taşıyan kentte tarihi M.Ö. 9 bin yıl öncesine dayanan belgeler bulunuyor. En eski ismi Şura olan Dêrazor’dan çok önemli uygarlıklar geçti.

Yüzölçümü olarak 33 bin 60 kilometrekare olan kentin nüfusu 2011 yılından önce yaklaşık olarak 1.7 milyondu. Bu rakam Suriye nüfusunun yüzde 7’sine denk geliyordu. Suriye hükümetinin idari yapısına göre Humus’tan sonra Suriye’nin en yoğun nüfuslu şehri olma özelliğini de taşıyor.

Nüfusun büyük çoğunluğunu Araplar oluşturuyor ancak Kürt, Süryani ve Türkmen aileler de bulunuyor. Nüfusun büyük çoğunluğunu oluşturan Arapların büyük çoğunluğu da aşiretlerden oluşuyor. Dêrazor’da aşiretler, toplumsal, ekonomik, siyasi ve askeri olarak büyük rol oynuyor. Aşiret bireyleri aşirete güçlü bağlarla bağlanmış durumda. Dêrazor’un bu yapısı nedeniyle Suriye’de hükümet eden tüm rejimler aşiretleri kullanmaya çalışmıştır.

Fırat Nehri tarafından iki parçaya bölünen Dêrazor’un büyük bölümü Fırat’ın batısında yer alıyor. Meyadin, Bokemal ve El Eşare gibi nüfusun yoğun olduğu bölgeler Fırat’ın batısında yer alıyor.

Konumu itibariyle tarihten bu yana önemini koruyan Dêrazor, kervanların geçiş noktası üzerinde yer alması nedeniyle ticari faaliyetler hızla geliştiği bir merkez haline geldi. Bağdat’a giden ticaret yollarının kesiştiği, Cizre bölgesini Şam’a bağlayan yolların kavşağı olan bir noktada yer alıyor.

İDARİ YAPI

İdari olarak üç bölümden oluşur. Bunlar; Merkez, Meyadin ve Bokemal’den oluşmaktadır. Merkezde 6 ilçe bulunmaktadır. Bunlar; El Bisêra, El Kesra, El Tebenî, Xeşam, Mohisen ve El Sor’dur. Meyadin’e bağlı iki ilçe bulunmaktadır. Bunlar; El Eşare ve Zêban’dan oluşuyor. Bokemal’e bağlı ise 4 ilçe bulunmaktadır. Bunlar da Hêcin, Sûsê, El Celaa ve Salihiyê’dir.

Dêrazor sakinleri Fırat’ın doğusunda kalan bölgeye Cizre, batısında kalan bölgeye ise Şamiye demektedir. Hesekê’den akan Xabûr Nehri, El Bisera’dan geçerek Fırat’a bağlanıyor. İklim koşulları, Türk devletinin kurduğu barajlar ve su kaynaklarının azalması nedeniyle nehrin büyük bölümü kurumuş durumda.

Fırat Nehri’nin kıyılarında bulunan topraklar oldukça bereketli topraklardır. Dêrazor’da tarımla uğraşanlar bundan büyük ölçüde faydalanıyor. Buğday, pamuk, mısır ve çavdar gibi tarım ürünleri yetişiyor. Hayvancılık da büyük oranda yapılıyor. Büyükbaş ve küçükbaş hayvan türlerinin büyük çoğunluğuna rastlamak mümkün. Arap atları da kültürel olarak beslenmeye devam ediyor.

Doğal kaynaklar bakımından da oldukça zengindir. Petrol, doğalgaz ve su kaynakları bakımından Suriye’nin başlıca kentlerinden biridir. Suriye petrolünün ve doğalgazının yüzde 24’ü Dêrazor’dan karşılanmaktadır. El Umer, El Teym, El Werid gibi büyük petrol sahaları burada bulunmaktadır.

KABİLELER

Dini özelliği de öne çıkan Dêrazor’un muhafazakar bir yapısı bulunuyor. İhvan’ın genel sorumlularından Ednan Seid El Din’e göre Dêrazor’da bulunan kabileler, 1950’lerde kitleler halinde İslami harekete katılmaya başladı. 2000’li yıllara gelindiğinde Şam hükümeti Dêrazor’da Şiiliği yayma propagandası üretmeye başladı. Suriye’nin en büyük kabilelerinden olan El İgêdat ve El Begara kabileleri Dêrazor’da yaşamaktadır. El İgêdat Kabilesi Qehtan Araplarından oluşmakta ve soyadı olarak da El Qehtan’ı kullanmaktadır. Aslen Arap yarımadasından olan El İgêdat kabilesi, Suriye ve Irak’ın çeşitli yerlerine dağılmıştır.

El İgêdat kabilesinin üç ana kolu bulunmaktadır. Bunlar; Camil (Kamil), Cemal (Kemal) ve Zamil’dir. Camil kolunda yer alan aşiretler: El Bekir, El Şiwêt, El Borehme, El Bohesen, Zewahir, El Salih, El Telai, El Hemed, El Bo İzedin ve El Bo Xelef’tir. El Bo Kemol kolunda yer alan aşiretler: El Hesûn, El Miraşde, El Bo Murih, El Demim ve El İzar’dır. El Zamil kolunda ise El Şiêtat aşireti yer alıyor.

El İgêdat kabilesinin bazı kardeş aşiretleri de bulunmaktadır. Mişahide ve El Bo Xabur aşiretlerinin üç kolu bulunuyor. El Bo Umer, El Bo Helêhil, El Bo Meyit, El Bo Seraye, El Mitarde, El Merasimê, El Bo Xatir, El Cexayife, El Bo Lêl ve El Qerian bu kollardır.

Xelil El Ebud El Cedian El Hefel’in iki oğlu Museib ve İbrahim kabilenin iki miridir.

El-Igêdat kabilesi, Fırat Nehri'nin iki yakası boyunca, batı kenarı El-Boêtiyê köyünden Bokemal’e kadar kuzeyden batıya doğru yaklaşık 165 km'lik bir alana yayılır. Doğu kıyısında, Cidêd Iqêdat köyünden Bokemal'ın 110 km güneyindeki Baxoz dağına kadar uzanır. Ayrıca Xabur Nehri üzerindeki 33 köyde, El-Biker kabilesinden ve çoğu Meyadin ve Bokemal'de bulunuyor.

EL BEGARA KABİLESİ

El Begara kabilesinin aslı Ednani Araplarına dayanmaktadır. Ednan soyadını kullanırlar. Ednan’ın babası İsmail, İsmail’in babası Halil İbrahim’dir. El Begara kabilesi Ebad ve Ubêd olarak iki ana kola ayrılmaktadır. El Begare kabilesine bağlı 28 aşiret bulunmaktadır. El Bo Meisa, El Bo Meiş, El Bo Ereb, El Bo Salih, El Meşhur, El Kilêzat, El Bo Sultan, El İbêdat, El Abid, El Bo Berdan, Eliyan, El Bo Şelhum, El Hemed El Ebêd, El Xencer, Reifi, El Ebid El Cadir, Raşid, El Menasira, El Bo Rehmê, El Bo Hesen, El Şêx, El Bo Mislem, El Bo Elaw, El Bo Şemis, El Beid El Kerim ve El Mêrxat aşiretlerinin bağlı olduğu El Begara kabilesinin lideri Hacim El Beşir’dir.

Çoğunluğu Şii olan Bo Bedran kabilesi, El Beqare kabilesinin kardeş kabilesidir.

El Begara kabilesi Fırat Nehri’nin doğu kıyılarına (Cizre) dağılmaktadır. Cidêd İgêdat ve Cidêd El Begara köylerinde El Begare kabilesi ile El İgêdat kabilesi bir arada yaşıyor. El Beqare kabilesinin büyük bölümü ise Dêrazor merkezinde yaşamaktadır. Ayiş, Eyyaş ve El Hatab aileleri Dêrazor’un sahibi olarak bilinen nüfuzlu ailelerdir.

El Begara kabilesi üyelerinin yaşadığı köyler ise El Kesra ve Merat ilçeleri sınırlarında yer almaktadır. Bir kısmı Cizre bölgesinde yaşayan El Begara kabilesinin küçük bir kısmı da Ürdün, Türkiye ve Irak’ta yaşamaktadır.

EL QELİYİN KABİLESİ

El İgêdat ve El Begara dışında Dêrazor’da yaşayan kabilelerden biri de El Qeliyin kabilesidir. El Bo Xelil, Sinan, Nasir, El Weys, Umer ve El Bo Mistefa aşiretleri Qeliyin kabilesinde yer alan aşiretlerdendir. Qeliyin kabilesi daha çok Meyadin ve çevresinde yaşamaktadır. Bir kısmı ise Xabur Nehri’nin son kısımlarında yaşamaktadır. Qeliyin kabilesinin yaşadığı bölgelerde bazı Kürt, Türkmen, Çerkez ve Ermeni aşiretler de bulunmaktadır.

Bu kabileler dışında El Cebûr, Wetîi, Delîm, Zubêd, Şemmer ve El Bo Seraya gibi kabileler de bulunmaktadır. El Bo Lêl aşireti Şemmer kabilesine, El Cewaşne aşireti Taii kabilesine, El Cixaêfe aşireti El Cebûr kabilesine ve El Cihêş aşireti Zubêd kabilesine bağlıdır.

Farklı kabilelere bağlı bazı aşiretler de bulunmaktadır. El Bo Bedran aşireti Bokemal’in kuzeyinde yaşamaktadır. El Lehib ve El Zefir aşiretleri de Dêrazor’da yaşayan aşiretlerdendir.

Dêrazor’da yaşayan aşiretlerin mezhepsel dağılımı ise çoğunlukla Sünni olarak karşımıza çıkmaktadır. Küçük bir kısmı ise Şii’dir. Rojava Stratejik Araştırmalar Merkezi’nin verilerine göre muhafazakar kesim Nakşibendi, Xeznewî, Şazili ve Kadiriyê gibi Şêx Abdulkadir Geylani görüşlerini esas dinlerini yaşamaktadır.

Yarın: Baas hükümetinden Cebhet El Nusra ve DAİŞ’e Dêrazor

ANHA