2020 dünya panoraması: Siyasi pazarlıklar insani ve doğal felaketler

Koronavirüs salgınından sonra dünya genelinde dengeleri değiştiren başlıca siyasi gelişme, İran Devrim Muhafızları Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani suikastı oldu. Bununla beraber Türk devletinin Libya ve Karabağ’a müdahalesi, Rusya ile yaptığı anlaşmalar, Irak ve Lübnan’daki siyasi kriz ve ABD Başkanlık seçimleri, 2020’nin başlıca siyasi gelişmeleri oldu.

ÜÇÜNCÜ DÜNYA SAVAŞI ORTAMI

2020 yılının ilk önemli siyasi gelişmesi, Irak’ta yaşandı. 1 Ocak’ta ABD, Bağdat’taki büyükelçiliğinin faaliyetlerini geçici olarak durdurdu.

2 Ocak’ta Türk devletinin meclisi TBMM, Libya’ya asker göndermek isteyen Erdoğan’ın bu isteğini onayladı. Bu adım birçok kesimden tepki alırken, Arap Birliği, Türkiye’nin bu adımını ‘ülkedeki krizi derinleştirme girişimi’ olarak tanımladı. ABD Başkanı Donald Trump da Erdoğan’ı, Libya’ya müdahale konusunda uyardı.

3 Ocak’ta Irak devlet televizyonu, Haşdi Şabi'nin Başkan Yardımcısı Ebu Mehdi el Mühendis ile İran Devrim Muhafızları’na bağlı Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani, ABD’nin Bağdat Havalimanı yakınlarda düzenlediği hava saldırısında öldürüldü. İran dini lideri Ali Hamaney Süleymani’nin intikamını alacaklarını söyledi.

4 Ocak’ta Süleymani’nin öldürülmesi sonrası Uluslararası Koalisyon, güvenlik gerekçesiyle Irak’taki operasyonlarını azaltacaklarını açıkladı. NATO Sözcüsü de Irak’taki eğitim misyonlarını durdurduklarını duyurdu. 

5 Ocak’ta Erdoğan, ordusunun Libya’ya müdahaleye başladığını açıkladı.

6 Ocak’ta Halife Hafter liderliğindeki Libya Ulusal Ordusu (LUO), Serte kentine girdiklerini ve kente bağlı bazı bölgeleri kontrol altına aldıklarını duyurdu.

7 Ocak’ta Irak Anbar kentinde, ABD’li askerlerin bulunduğu Eyn Esad üssüne 6 balistik füze atıldı. Saldırıyı üstlenen İran, Kasım Süleymani’nin intikamı için yaptıklarını duyurdu.

8 Ocak’ta İran, Kiev'e gitmek üzere Tahran Uluslararası İmam Humeyni Havalimanı'ndan havalanan Ukrayna Hava Yollarına ait Boeing 737 tipi yolcu uçağı vurdu. Tahran, başta uçağın İran ordusu tarafından düşürüldüğü iddialarını reddetmiş ancak olaydan 3 gün sonra İran Genelkurmay Başkanlığı yolcu uçağının "cruise füzesi" olarak algılandığını ve kısa menzilli füzeyle "yanlışlıkla" vurulduğunu itiraf etmişti. Olayda 176 kişi yaşamını yitirdi.

RUSYA TÜRKİYE PAZARLIKLARI

8 Ocak’ta Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, İstanbul’da, Erdoğan ile beraber TürkAkım boru hattının açılış törenini gerçekleştirdi. Rusya Dışişleri Bakanlığı da ikilinin Libya’daki ateşkes konusunda anlaştığını açıkladı. 

9 Ocak’ta ABD Temsilciler Meclisi, Trump'ın, "Kongre'nin izni ve bilgisi dışındaki İran'a karşı askeri yetkilerinin kısıtlanmasını" içeren tasarıyı kabul etti.

10 Ocak’ta Türk Savunma Bakanlığı, Ankara ile Moskova’nın İdlib’de ateşkes konusunda anlaştıklarını ve ateşkesin 12 Ocak’ta yürürlüğe gireceğini açıkladı.

11 Ocak’ta İran, Ukrayna uçağının ‘yanlışlıkla’ düşürüldüğünü açıklamış, nedenini ise ABD’nin İran’daki 52 nokta vurması tehdidi olarak belirtmişti.

KORONAVİRÜS SALGINI

11 Ocak’ta, Çin’in Wuhan kentinde, Covid-19 kaynaklı ilk ölüm vakası duyuruldu.

12 Ocak’ta Libya’nın Tobruk’taki Temsilciler Meclisi Başkanı Akile Salih, Ulusal Mutabakat Hükümeti’nin (UMH) başını çeken Fayiz El Serrac’ı, Türkiye’nin Libya’yı Osmanlı vilayeti yapmasına ön açmakla suçladı. 

13 Ocak’ta Suriye, Rusya ve Türkiye temsilcileri, Moskova’da toplantı gerçekleştirdi.

14 Ocak’ta Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Suriye’deki çetelerin Libya’ya sevk edildiği bilgisini aldıklarını açıkladı.

Fransa, İngiltere ve Almanya 2015 yılında İran'la imzalanan nükleer anlaşma kapsamındaki ihtilaf çözüm mekanizmasını devreye soktu.

18 Ocak’ta Avrupa Birliği (AB), bölgedeki faaliyetleri nedeniyle Türkiye’ye yapılan yardımları azaltma kararı aldı.

Lübnan'ın pek çok kentinde "Bedel ödemeyeceğiz" sloganıyla yürüyüş düzenlendi. Cumhurbaşkanı Mişel Avn, sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada, barışçıl göstericilerin yanı sıra özel ve kamu mallarının korunması ve taşkınlık çıkaranların önüne geçilmesi için Savunma ve İçişleri bakanları ile emniyet yetkililerine çağrıda bulundu.

19 Ocak’ta Erdoğan, ABD başta olmak üzere NATO ülkelerinin tüm uyarılarına rağmen Rusya ile yaptığı S 400 füzeleri anlaşmasını tamamladı. ABD de anlaşmaya karşı Türkiye’ye F-35 satışı hakkında yaptırım alınacağı sinyallerini verdi.

Avrupa Birliği, Libya’da istikrar sağlanması amacıyla gerçekleştirilen Berlin Konferansı öncesi Türkiye’yi, Doğu Akdeniz’de, Kıbrıs karasularında yasadışı petrol arama faaliyetleri konusunda uyardı.

20 Ocak’ta Tunus Cumhurbaşkanı Kays Said, eski Maliye Bakanı İlyas el-Fahfah'ı hükümeti kurmakla görevlendirdi.

21 Ocak'ta Lübnan Cumhurbaşkanlığı, Cumhurbaşkanı Mişel Avn’ın, Hassan Diyab başkanlığındaki yeni hükümeti oluşturan bir kararnameyi imzaladığını duyurdu.

23 Ocak’ta Dünya Sağlık Örgütü (WHO), uluslararası toplumu, yeni tip Koronavirüs’ün olası bir salgına dönüşmesi konusunda hazırlıklı olmaya çağırdı.

24 Ocak’ta Pentagon Sözcüsü Jonathan Hoffman, İran’ın Irak’taki ABD üslerini bombalaması sonucu 34 ABD askerinin yaralandığını duyurdu.

Avrupa’da ilk Koronavirüs vakası Fransa’da görüldü.

26 Ocak'ta BM, silah ve cephane taşıyan kargo uçaklarının Libya havaalanlarına indiğini açıkladı.

Koronavirüs’ün ilk görüldüğü Çin, salgının tehlikeli bir aşamaya ulaştığını açıkladı.

YÜZYILIN ANLAŞMASI

28 Ocak’ta Trump, birçok ülkeden tepki gelen ve Kudüs’ün İsrail başkenti olmasını öngören Yüzyılın Anlaşması’nı açıkladı.

31 Ocak’ta İngiltere, 23 Haziran 2016’daki refarandumun ardından AB’den ayrıldı.

IRAK VE LÜBNAN’DA YENİ HÜKÜMETLER VE EYLEMLER

1 Şubat’ta Irak Cumhurbaşkanı Berhem Salih, Muhammed Tevfik Allavi’yi başbakan olarak atadı.

3 Şubat - Türk devletinin Savunma Bakanlığı, Suriye hükümet güçlerinin İdlib'deki bombardımanı sonucu 4 Türk askerinin öldüğünü, 9 askerin de yaralandığını açıkladı. Ardından İdlib’de gerilim tırmandı.

BM, Libya krizine çözüm amacıyla 5+5 formatındaki askerî komite toplantısının, İsviçre'nin Cenevre kentinde başladığını duyurdu.

İsrail Başbakanlık Ofisi, Benyamin Netanyahu’nun Sudan'daki Geçiş Egemenliği Konseyi Başkanı Korgeneral Abdülfettah El Burhan ile görüştüğünü ve ilişkilerin normalleşmesi konusunda anlaştıklarını duyurdu.

5 Şubat’ta ABD Senatosu, azil soruşturması oylamasında Başkan Donald Trump'ı suçsuz buldu.

Amerikalı 4 yetkili, Türkiye’nin Ekim 2019’daki işgal saldırıları nedeniyle PKK’ye yönelik operasyonlara istihbarat sağlayan işbirliği programını süresiz askıya aldığı belirtti.

10 Şubat’ta Türk devleti, Şam hükümetinin İdlib’deki saldırısı sonucu 5 askerinin öldüğünü, 5’inin de yaralandığını açıkladı.

25 Şubat’ta eski Mısır Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek 92 yaşında öldü.

26 Mart’ta online olarak düzenlenen G-20 Liderler Olağanüstü Zirvesi’nde, Koronavirüs salgınına karşı ortak mücadele mesajı verildi.

29 Mart’ta Husiler, Arap Koalisyonu’nun gerçekleştirdiği saldırılar sonrası Suudi Arabistan’a karşı Yemen’deki savaş boyunca en kapsamlı operasyonlarını düzenlediklerini açıkladı.

31 Mart’ta AB, Libya'da silah ambargosunun uygulanmasını sağlamak için yeni operasyonu "IRINI"nin başlayacağını duyurdu

25 Mayıs’ta ABD’nin Minnesota eyaletinde polis, George Floyd adlı bir siyahın boynuna basarak ölümüne neden oldu. Polisin ırkçı saldırısı ABD’nin tüm kentlerinde ve dünya genelinde protesto edildi.

16 Haziran’da Kuzey Kore, Kaesong şehrinde yer alan Koreler arası irtibat bürosunu havaya uçurdu.

4 Temmuz’da dünya genelindeki Koronavirüs vaka sayısı 11 milyonu, Covid-19 kaynaklı ölüm sayısı da 523 bini aştı.

10 Temmuz’da Türk devleti, Ayasofya’yı müzeden camiye çevirme kararı aldı. Bu karar dünya çapında tepki topladı.

13 Temmuz’da Akile Salih başkanlığındaki Libya Temsilciler Meclisi, Tobruk kentinde bir araya gelerek, Mısır’ı, iki ülkenin güvenliğine dair yakın bir tehdit görülmesi halinde, Libya ve Mısır’ın ulusal güvenliğini korumak için askeri müdahaleye çağırdı.

14 Temmuz’da ABD, Taliban ile Şubat ayında vardığı anlaşma kapsamında Afganistan’daki 5 üsten çekildi.

19 Temmuz’da Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Hope isimli sondasını Japonya’da bulunan Tanegashima Uzay Merkezi'nden Mars'a göndererek tarihindeki ilk gezegenlerarası uzay görevini başlattı.

21 Temmuz’da Etiyopya, Mısır ve Sudan ile anlaşmaya varılmadan Rönesans Barajı rezervi dolumunu ilk aşamasının tamamlandığını açıkladı.

4 Ağustos’ta Lübnan’ın başkenti Beyrut’taki limanda depolanan 2 bin 750 ton amonyum nitratın infilak etmesi sonucu büyük bir patlama yaşandı. Patlama Lübnan’a komşu ülkelerden de duyurdu. Onlarca kişi öldü, binlerce kişi de yaralandı.

10 Ağustos’ta Lübnan Başbakanı Hassan Diyab, Beyrut patlamasının ardından gelişen halk eylemleri sonrası kabinesinin istifa ettiğini açıkladı.

İSRAİL İLE İLİŞKİLERİ NORMALLEŞTİRME ANLAŞMALARI

13 Eylül’de Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis, Ankara ile gerilimin artmasının ardından Yunan silahlı kuvvetlerinin caydırıcılık gücünün artırılmasını öngören 10 yıllık silahlanma projesini Pazar günü açıkladı.

15 Eylül’de ABD Başkanı Donald Trump’ın katılımıyla Beyaz Saray’da düzenlenen törenle Bahreyn ve Birleşik Arap Emirlikleri ile İsrail arasında ilişkileri normalleştirmek üzere varılan anlaşmada imzalar atıldı.

16 Eylül’de Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula Von Der Leyen, Doğu Akdeniz'de yapılan sondaj çalışmalarıyla ilgili Türkiye'yi 'komşularına gözdağı verme girişimleri' konusunda uyardı

22 Eylül’de Mısır, İsrail, Yunanistan, Kıbrıs, İtalya ve Ürdün’ün içinde bulunduğu Doğu Akdeniz Gaz Forumu, Mısır'ın baştenti Kahire'de imzalanan kuruluş anlaşmasıyla, bölgesel bir kuruluşa dönüştürüldü.

26 Eylül’de Lübnan'ın başkenti Beyrut'ta meydana gelen büyük patlamanın ardından istifa eden hükümetin yerine yenisini kurmakla görevlendirilen Mustafa Edib, 3 haftalık çalışmalarının sonuçsuz kalması üzerine görevi iade etti.

27 Eylül’de Ermenistan Savunma Bakanlığı, Karabağ sınır bölgesinde Azerbaycan ile yaşanan çatışmalarda 16 askerin öldürüldüğünü ve yüzden fazla kişinin yaralandığını açıkladı. Ermenistan hükümeti de ülkede savaş durumu ilan ve seferberlik ilan etti. Karşılığında ise Türkiye, Azerbaycan'a desteğini açıkladı.

28 Eylül’de Ermenistan'ın Rusya Büyükelçisi Vardan Taghanyan, Türk devleti tarafından Suriye'den getirilen çetelerin Karabağ’daki çatışmalara katıldığını duyurdu.

Kuveyt Emiri Emiri Sabah El Ahmed El Cabir El Sabah, 91 yaşında öldü.

Trump yönetimi, Irak'ı Şii militanların roket saldırılarını durdurmaması durumunda Bağdat'taki Büyükelçiliğini kapatacağı konusunda uyardı.

3 Ekim’de Sudan'da hükümet ile silahlı hareketler arasında nihai barış anlaşması imzalandı. Güney Sudan arabuluculuğunda gerçekleşen anlaşma ile Sudan'ın batı ve güneyindeki silahlı hareketlerle 17 yıldır süren çatışmalar sona ermesi sağlandı.

ABD SEÇİMLERİ VE FRANSA’DAKİ KANLI OLAY

16 Ekim’de Fransa’da, başkent Paris yakınlarında, öğrencilerine Hz. Muhammed'in karikatürünü gösteren bir tarih öğretmeni, Moskova doğumlu 18 yaşındaki bir kişi tarafından, başı kesilerek öldürüldü.

23 Ekim’de Birleşmiş Milletler (BM) Libya Destek Misyonu (UNSMIL) Temsilcisi Stephanie Williams, Libya iç savaşında taraflar arasında İsviçre’nin Cenevre kentinde ateşkes anlaşması imzalandığını açıkladı. Stephanie Williams, açıklamasında yabancı ülkelere "Libya'dan ellerinizi çekin" mesajı verdi.

Fas ile Polisario Cephesi arasındaki yaklaşık otuz yıllık ateşkesin ardından Batı Sahra'daki Kerkerat Sınır Kapısı, yeniden silahlı çatışmalara sahne oldu.

29 Ekim’de Fransa’nın Nice kentinde bıçaklı bir saldırgan, Notre-Dame Katedrali’nin önünde ikisi kadın üç kişiyi öldürdü. Saldırgan yaralı olarak ele geçirilirken, soruşturmayı Terörle Mücadele Savcılığı üstlendi.

6 Kasım’da ABD Hazine Bakanlığı, Lübnan Cumhurbaşkanı Michel Avn'ın damadı ve Özgür Vatanseverlik Hareketi'nin lideri Gebran Bassil'i yolsuzlukla suçlayarak yaptırım uygulama kararı aldı.

7 Kasım’da ABD medyası, başkanlık seçimlerini Demokratlar adayı Joe Biden’ın kazandığını duyurdu.

RUSYA ARABULUCULUĞUNDA ERMENİSTAN İÇİN ACI ANLAŞMA

10 Kasım’da Ermenistan ve Azerbaycan, Rusya’nın arabuluculuğunda Karabağ’daki çatışmaları sonlandıracak anlaşmayı imzaladıklarını duyurdu. Anlaşmayla Ermenistan, Türk devleti destekli Azerbaycan’a topraklarını bırakırken Ermenistan Cumhurbaşkanı, anlaşmayı “acı verici” olarak nitelendirdi.

11 Kasım’da UNSMIL Temsilcisi Stephanie Williams, Tunus'taki Libya Diyalog Forumu'na katılanların, 18 ay içinde ülkede parlamento ve cumhurbaşkanlığı seçimlerinin yapılması konusunda anlaşmaya vardıklarını açıkladı.

27 Kasım’da İran Savunma Bakanlığı, İran’ın nükleer programının kilit ismi olan Muhsin Fahrizade’nin Tahran yakınlarında düzenlene bir suikast sonucu öldürüldüğünü duyurdu.

(cj)

ANHA